Apeldoorn

‘Zoiets kun je moeilijk aan een normaal mens uitleggen’

De invoering van de ov-chipkaart gaat bepaald niet van een leien dakje. Bij verschillende meldpunten stromen de klachten van reizigers binnen. SP-Tweede Kamerlid Farshad Bashir noemt het ov-chipkaartbedrijf TLS een schimmig bv’tje en wil dat het wordt opgeheven.


De eisen van de SP voor invoering OV-chipkaart.

Voortaan geen verschillende papieren kaartjes meer, maar één digitale kaart voor alle soorten openbaar vervoer en moeiteloos betalen per afgelegde afstand in plaats van per zone: het reizigersgemak staat voorop bij de invoering van de ov-chipkaart. Tenminste, als we het Trans Link Systems (TLS) moeten geloven, het bedrijf dat voor de invoering verantwoordelijk is. SP-Tweede Kamerlid Farshad Bashir volgt het proces met argusogen. Mede op zijn aandringen heeft de regering besloten dat de knelpunten van de ov-chipkaart in beeld gebracht moeten worden. Ondertussen stroomt bij speciale meldpunten van de SP en de onafhankelijke toezichthouder OV loket een recordaantal klachten binnen.

Voor Bashir is de maat vol: hij wil dat TLS wordt opgeheven. Bashir: ‘TLS is een schimmig bv’tje dat de laatste tientallen jaren miljoenen verlies heeft gemaakt, terwijl de top zijn zakken blijft vullen. Ondanks het immense verlies van 74 miljoen euro in de laatste vier jaar, verdienen de drie bestuurders van TLS gezamenlijk ruim 640.000 euro op jaarbasis. Dat is ruim boven de Balkenende-norm. Iedere vorm van controle op het bedrijf ontbreekt. Dan kan je als minister maar één ding doen: onmiddellijk orde op zaken stellen.’

Stap 1: Reizigersgemak

Bij de ontwikkeling van de ov-chipkaart staan reizigersgemak en eerlijker tarieven centraal, benadrukt TLS. Frans Blanker is senior adviseur Openbaar Vervoer van Mu- Consult, een onafhankelijk onderzoeks- en adviesbureau op het gebied van verkeer en vervoer en ruimtelijke planning. Hij beaamt dat de ov-chipkaart mogelijkheden biedt om gemakkelijker en goedkoper te reizen: ‘Maar die mogelijkheden worden nog niet volledig toegepast. De ov-chipkaart is vooral ontwikkeld omdat de vervoersbedrijven technisch meer inzicht wilden hebben in de verdeling van de vervoeropbrengsten, en de prijs als marketing-instrument wilden gebruiken. Alle technische eisen zijn verzameld en er is pas op een veel te laat moment gevraagd hoe de kaart aantrekkelijk gemaakt kan worden voor de reizigers.’ TLS erkent dat nog niet alle mogelijkheden voor de reiziger benut worden, maar stelt dat dit komt doordat nog niet in heel Nederland met de ov-chipkaart gereisd kan worden, en het nog niet het enige reis- en betaalmiddel is. Tot zover de theorie van het reizigersgemak van de ovchipkaart, hoe makkelijk is de kaart op dit moment in het gebruik?

Stap 2: Verkrijgbaarheid

De verkoop- en oplaadpunten voor anonieme kaarten staan op www.ov-chipkaart.nl. Deze kaarten zijn nog niet overal verkrijgbaar en bieden geen kortingsmogelijkheden. De persoonlijke kaart biedt hiervoor een oplossing, omdat die vanuit huis besteld kan worden en bijvoorbeeld leeftijdgebonden kortingen kent. Toch is ov-deskundige Blanker niet onverdeeld positief: ‘Je moet de kaart aanvragen met formulieren, of via internet, met wachtwoorden. Voor de jongere generatie is dat gesneden koek, maar veel ouderen kost dat wel moeite. Bovendien betaal je € 7,50 voor zo’n kaart, als je met de trein wilt reizen moet je hem eerst nog activeren en dan staat er ook nog geen reissaldo op. Als je die drempels weghaalt, haal je ook meteen veel tegenzin en chagrijn weg. Als ik een auto koop wordt die met een volle tank benzine aangeleverd en krijg ik uitleg over alle knopjes, zoiets zou je ook met het openbaar vervoer moeten doen.’ Jannemieke Zandee, woordvoerder van TLS: ‘OVchipkaarten worden via de post verstuurd en zijn bewust niet geladen met saldo. Het zou hierdoor aantrekkelijk worden om deze kaarten en daarmee het saldo van de reiziger uit de post te ontvreemden. Bij de ov-chipkaart wordt een brochure geleverd met uitleg, vergelijkbaar met de uitleg over de knopjes van een auto.’

Stap 3: Reisgemak

Reizen met de ov-chipkaart is volgens Blanker voor frequente reizigers vaak gemakkelijker. Voor mensen die minder reizen vaak niet: ‘Een veelgehoorde klacht is dat reizigers hun borg kwijtraken bij het in- en uitchecken. Door kapotte apparatuur, of omdat ze nog moeten wennen aan het verplichte uitchecken. Daarbij helpen alle verschillende systemen niet. Zo moet in het streekvervoer bij elke overstap uit- en weer ingecheckt worden. Maar in de trein moet je dat juist niet doen, tenzij je overstapt tussen treinen van NS, Veolia of Syntus. Zoiets kun je moeilijk aan een normaal mens uitleggen.’ Als de techniek of je geheugen hapert, ben je de 4 euro borg kwijt.

Ook moet je niet op een station als Amsterdam Amstel, waar de treinen en metro’s op hetzelfde perron aankomen, rechtstreeks vanuit de trein in de metro stappen. Die ‘fout’ kost maar liefst 24 euro borg: 20 voor 18 tribune december 2010 de trein en 4 voor de metro. Een oplettende reiziger kan dit bedrag wel terugkrijgen: door een formulier van de website van de busmaatschappij in te vullen en via de post op te sturen.

Om te voorkomen dat na een grote transactie meteen het reissaldo op is, kun je het saldo automatisch laten aanvullen wanneer het onder een bepaald bedrag komt. Daarbij kan zich wel het probleem voordoen dat als er onvoldoende geld op je bankrekening staat, je daar niet direct een melding van krijgt. Je merkt het pas als je opeens niet meer in kunt checken. Deblokkeren kan pas later, als je een brief van TLS hebt ontvangen waarmee je naar het loket moet.

Stap 4: Betalingsgemak

Wat kost reizen met de ov-chipkaart? Dat is vaak moeilijk te voorspellen en zelfs achteraf geeft het digitale transactieoverzicht niet altijd uitsluitsel. Een reis staat er pas na een dag op, of helemaal niet. Bij automaten en loketten zijn transactieoverzichten van je laatste tien handelingen verkrijgbaar. Op die manier overzicht houden is wel omslachtig, want elke in- of uitcheck en saldo-aanvulling geldt als een aparte transactie. De reiskosten zijn moeilijk te voorspellen, want je betaalt per kilometer in plaats van per zone. Afhankelijk van de lengte van je reis kan je duurder of goedkoper uit zijn dan met een papieren kaartje. In Nijmegen zijn reizigers met een ov-chipkaart gemiddeld 8,5 procent duurder uit – mede veroorzaakt doordat een aantal kortingen niet gelden voor chipkaartgebruikers. De kortingsmogelijkheden die er wel zijn, moeten (vaak tegen betaling) van tevoren aangevraagd en geactiveerd worden, meereiskorting is niet mogelijk en aan dalurenkortingen zitten meer haken en ogen. Verder maakt het verschil hoe je eventueel bent overgestapt. In veel gevallen berekent het systeem geen nieuw opstaptarief als je binnen 35 minuten verder reist. Overstappen tussen Veoliabussen en -treinen is daardoor goedkoper. Maar NS gebruikt een afwijkend chipsysteem, waardoor je altijd een dubbel opstaptarief betaalt en dus duurder uit bent. Die onoverzichtelijke tarieven en kortingsregelingen zijn volgens Blanker een groot nadeel: ‘Je mag toch verwachten dat minimaal de gebruikelijke kortingen mogelijk zijn als je zo’n kaart helemaal invoert.’ Een ‘best price optie’ zou aantrekkelijk zijn: ‘Het systeem berekent dan aan het einde van de maand het meest voordelige tarief voor de reiziger, waardoor die zekerheid heeft dat hij nooit te veel betaalt. Als je daar reclame voor maakt, zou je zelfs meer mensen over kunnen halen om gebruik te maken van het openbaar vervoer. Per reiziger verdienen de vervoerders dan minder, maar in totaal kan het ze geld opleveren.’

Nieuws

De problemen met de ov-chipkaart zijn ook doorgedrongen tot politiek Den Haag. SP-Tweede Kamerlid Farshad Bashir kaartte de problemen meermaals aan en begin oktober sloten andere partijen zich aan bij zijn kritiek. Toenmalig minister Eurlings besloot daarop dat de strippenkaart voorlopig nog niet mag worden afgeschaft in Oost Nederland. De knelpunten moeten in kaart gebracht worden en er is een onderzoekscommissie aangesteld. In december besloot minister Schultz om de ov-chipkaart ook in Friesland nog niet te verplichten. Er zijn nog te veel problemen, zo kan er op veel buslijnen niet met de ov-chipkaart naar de aangrenzende provincies Drenthe en Groningen worden gereisd. ‘Gelukkig heeft het kabinet geluisterd naar de Friese reiziger en het besluit ingetrokken’, vindt Bashir. ‘Eerst de ov-chipkaart verbeteren, dan pas volledig invoeren.’

TLS betreurt in een reactie de negatieve toon van dit artikel en wil in gesprek met Farshad Bashir en Frans Blanker.

Het bedrijf achter de OV-chipkaart

Trans Link Systems (TLS) is verantwoordelijk voor alle transacties met de ov-chipkaart. Deze bv wordt met publieke middelen betaald en is voor 100 procent eigendom van vier publieke vervoersbedrijven: de NS en de stadsvervoerders GVB, RET en HTM. Ondanks de publieke taak en financiering is TLS een private onderneming en bestaat er volgens het bedrijf zelf geen directe relatie met publieke middelen. De Balkenende-norm is daarom niet van toepassing.

Journalisten en de SP-Tweede Kamerfractie ontdekten dat de drie topmensen van TLS in 2008 gezamenlijk een beloning van 672.000 euro ontvingen, terwijl het bedrijf alleen nog maar verlies heeft gedraaid. Begin 2009 bedroeg het totale verlies van TLS al ruim 54 miljoen euro. Zolang de ov-chipkaart niet het enige betaalmiddel in het openbaar vervoer is, zullen die verliezen naar verwachting alleen maar verder oplopen. TLS moet de winst namelijk halen uit het verwerken van transacties en het verkopen van kaarten. Het bedrijf beheert op ieder moment tientallen miljoenen aan reizigerssaldo en reiskosten – overigens zonder toestemming van De Nederlandsche Bank, door een uitzondering op de Europese regels.

Ander saillant detail: de beveiliging van de ov-chipkaart is in 2008 al door onderzoekers van de Radboud Universiteit gekraakt. Inmiddels bereidt TLS wel een volgende versie van de ov-chipkaart voor, met een hoger beveiligingsniveau. Tot het zover is kunnen handige computergebruikers, volgens maandblad PC-Active, met een handleiding van internet en een gewone computer het saldo van de ov-chipkaart wijzigen. De SP wil nu dat TLS onmiddellijk wordt opgeheven. De taken van het bedrijf zouden direct onder minister Schultz moeten vallen.